HURMALIK KÖYÜ'NDE (ANDRA) CEMİYETÇİLİK

RİZE KALKANDERE

HURMALIK KÖYÜ'NDE (ANDRA)
CEMİYETÇİLİK




Köyün Kısa Tarihi

Hurmalık Köyü'nün kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, günümüzden 250-275 yıl önceye dayandığı tahmin edilmektedir. Bazı akrabaların küçük aile bireylerinin, Kufara-Korkotlar mevkiinde 5 haneden müteşekkil olarak köyü kurduklarını, zamanla artma ve göç etme suretiyle köyün bugünkü hâline geldiği söylenmektedir. Göçler Erzurum (Kuraisebe) İkizdere, Artvin tarafından gerçekleşmiştir.
İnsanlar tarihin her evresinde su bulunan yerlere yerleşmeye çalışmışlardır. Eskilerin anlattığına göre köyümüz, yaşadıkları yerlerde yaygınlaşan sıtmadan kaçanlar tarafından kurulmuştur. İnsanlardan uzak, rahat ve huzur içinde yaşamaları için de özellikle gözden uzak bu yerleri seçmişlerdir. Bunun için de Kufara'da bulunan, o zamanın gür ve temiz olan akarsuyunun etrafında kümelenmişler ve orada yaşamaya başlamışlardır.
Köy halkı, köyün çok az düzlük olan heyelân bölgesi Korkotlar mevkiinde ahşap ve iki katlı olarak bir cami inşa ederler. Köyde daha önceleri Rum-Pontus İmparatorluğu'na bağlı Rumlar yaşamaktaydı. Rumlar Lavlo mevkii ve çevrelerinde ikamet etmekteydi. Taserek adlı mevkide ise bir kiliseleri vardı. Bu kilisenin kalıntıları yakın tarihe kadar ulaşmıştır. Hatta Niko ve Koço adlı soğuk demir ustalarının isimleri bugün bile anılmaktadır. 1876 Trabzon Sâlnamesi'nde, çok yakın bir tarihe kadar köyümüzün adı Andra olarak geçmekteydi. Aynı kaynakta Andra'nın, Rumca'dan geldiği ifade edilmektedir.

Köyde Eğitim Hayatı

Andra yerleşim yerinin resmen köy statüsüne ne zaman kavuştuğu kesin olarak bilinmemekle beraber, Korkotlar mevkiindeki caminin bitişiğinde inşa edilmiş medresede İslâmi ilimlerin tedris edildiği bilinmektedir. Medresede eğitim Cumhuriyet'in ilânına kadar devam etmiş, Harf İnkılâbı sonrasında ise bugünkü lâik eğitime devam edilmiştir.
1940-41 yıllarında, köy halkı kendi imkânlarıyla ve imece usûlüyle dört sınıflı bir ilkokul inşa etmiş ve binayı Maarif'e bağışlamıştır. Şu anda Of ilçesine bağlı Ağaçseven (Samri), Başköy (Keler) adlı köyler ile Andra'nın sınır komşuları Çayırlı, Kayabaşı ve Soğuksu köylerinin çocukları çok uzun yıllar bu okulda eğitim ve öğretimine devam etmişlerdir.
Köyümüzdün bazı insanları önce medrese eğitimi, ardından da laik eğitim görmüşlerdir. Köyümüzde günümüze kadar eğitim almış ve her branşta yetişmiş çok sayıda insan vardır. Bu yüzden de köyümüzde cemiyetçilik faaliyetlerinin tarihi Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar kadar uzanır.
Köyümüzde her dönemde değişik amaç ve hedeflerle çeşitli dernekler kurulmuştur. İlginç olan ise şudur: Belli amaçlar için kurulan bu dernekler, sözkonusu hedeflerine ulaşınca faaliyetlerine son vermiştir.

İlk Derneğin Teşekkülü

Eski adı Kayabaşı, yeni adı Hurmalık olan köyümüzde ilk dernek 1939 yılında kurulmuştur. Bu kurucuların kimler ve kaç kişi olduklarına dair elimizde kesin bilgi yoktur. Fakat Çoruh Gazetesi'nde yayımladıkları cemiyet nizamnamesinde okunan kısımlarında İlyas Küskü (Hafız), İsmail Büyük (Yetim) İsmail Şeref, İbrahim Çorbacı, (Topal) Muhammed Demirci (Karamehmet), Muhammed Yavuz (Küçük Mehmet), Hacı Ali Çorbacı, Ali Aycibin (Hacı Ali), Muhammed Kalyoncu (Topal), Fahrettin Küskü isimleri kayıtlıdır. Bu cemiyet köyümüzde bir Kur'an Kursu açılması için kurulmuştur.
Cemiyetin kurulmasının üzerinden çok geçmeden gerçekten de köyümüzde bir Kur'an Kursu açılmış, bu kursta birçok hafız yetişmiş ve bazıları da kısmi icazetname almışlardır. Kursun hocası Vardalı Hafız Hüseyin, öğrenci yetiştirme hususunda çok kabiliyetli bir zattı. Fakat kurs, onun bazı şahsi ihtirasları yüzünden kapanmak durumunda kalmıştır. 5 kasım 1960 tarihinde 3512 sayılı cemiyetler kanuna göre kurulan cemiyet 25 aralık 1962 de Kalkandere Kaymakamlık makamının onayı Kalkandere müftülüğü izni ile cemiyet tarafından açılan Kur’an Kursu hocası olarak Hüseyin Mollamehmetoğlu tayin edilmişti. Kurs eğitimine başlamış fakat kurs hocasının riayetsizlik göstermesi sebebiyle kapatılmıştı.Bu kursun eğitim süresince yetişmiş ve icazete hak kazanmış hiçbir öğrencisi bulunmamaktadır.
5 Kasım 1960 tarihinde 3512 sayılı Cemiyetler Kanunu'na uygun bir biçimde kurulan Kalkandere Kayabaşı Köyü Merkez İlkokulu ve Camii Kalkındırma Cemiyeti, 18 Temmuz 1972 tarihine kadar faaliyetlerine devam etmiştir. Cemiyetin kurucuları Faik Yavuz, Mesut Çorbacı, Veysel Şeref, Hüseyin Ardal, Aziz Büyük, Osman Öksüz, İbrahim Küskü, Ahmet Turgut ve Mustafa Şeref (Polis)'dir.

Köyümüzün Su Çalışmaları

Hurmalık Köyü'nde kurulan başka bir dernek de köyün içme suyunu tanzim ve taksim amacıyla faaliyet göstermiştir. 1940'lı yıllarda kurulan bu dernek, köyün belli başlı mahallelerinde bir çeşme yaptırmış, suyu borularla bu çeşmelere ulaştırarak içme suyu dağıtımını gerçekleştirmiştir. Hatta bu su şebekesi için, o dönemde Rize şehir merkezinde bile bulunmayan galvenizli borular kullanılmıştır.
Bu boruların hikâyesi de epeyce ilginçtir.
Galvenizli boruların parası önce köy halkından toplanmış, ardından İstanbul'da tüccarlık yapan bir musevinin yardımıyla, uzun yıllar bekledikten sonra İngiltere'den getirtilebilmiştir. 1943'de gelen galvenizli borular, İstanbul Karaköy'de de nedense uzun zaman bekletilmiş, ardından vapurla Rize'ye getirilmiştir. Sonra da borular Rize'den köye kadar halkın bizzat omuzlarında taşıması yoluyla getirilmiştir.
Yukarıda da değinildiği gibi, köyün farklı mevkilerindeki çıkma suların borularla musluklara ulaşıncaya kadar geçirdiği bütün safhalar, su dinlenme depolarının inşası, çeşmelerin inşası, boruların taşınması, yani gerekli bütün işler, köy halkının parasıyla ve emeğiyle gerçekleştirilmiştir. Hâlen daha bu su şebekesi kullanılmakta, gerektiğinde, yine imece usûlüyle gerekli ilâvelerle geliştirilmektedir.
1944 tarihinde maslakları ve su depolarını Hacı Fahri Küskü, Nuri Büyük ve Ömer Büyük (Yetim) yapmıştır. Su şebekesinin galvenizli borularının eklenmesi işini ise Rüştü Ardal gerçekleştirmiştir. Köyün içme suyu şebekesi, köylünün uzun yıllarını alan çalışmalar neticesinde, natamam bir şekilde, ancak belli bir yere kadar getirilebilmiştir.
1960 yılına kadar köyün resmi adı Kayabaşı idi. O yüzden de 1 Mayıs 1952 yılında kurulan derneğin adı da Kayabaşı Köyü İmar ve Kalkındırma Derneği'dir. Bu derneğin amacı, yine köyün su şebekesiyle ilgilenmek; köye yeni sular getirmek ve şebekeye ilâveler yapmaktı. Ayrıca bu dernek, köyün camiini onarmak, cami lojmanı inşa etmek ve camiye bir de minare yaptırmak amacındaydı.
Bu cemiyetin kurucuları ise İsmail Büyük (Yetim), mehmet Büyük (Yetim), Hüseyin Büyük (Yetim), Ali Çorbacı, Ahmet Şeref (Boci), Dursunali Şeref (Reziye), Muhammed Ayaz (Topal) ve Fahri Küskü'dür.

12 Eyül Darbesinin Etkileri

1630 sayılı Dernekler Kanunu'na göre 14 Eylül 1973 yılında kurulan Kalkandere Hurmalık Köyü Kalkındırma Cemiyeti ise köyün bütün ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla teşekkül edilmiştir. Köyün en baştaki ihtiyaçları ise su, yol ve okul yapmaktır. Dernek bu ihtiyaçları kısa zamanda hâl yoluna koymak için kurulmuştur.
Dernek kurucuları Mehmet Çorbacı, Süleyman Büyük, Mehmet Akyıldız, Arif Şeref, Hasan Çelik, Cemil Büyük ve Sedat Onur'dan müteşekkildir.
Bu dernek, köyün mevcut yolunun onarımını, caminin tamir ve bakımını gerçekleştirmiş, bunların yanında su şebekesine ilâveler yaptırarak bakımını gerçekleştirmek gibi faaliyetlerde bulunmuştur. 12 Eylül askeri darbesiyle, ülkemizdeki birçok dernek gibi bu dernek de kapatılmıştır.
27 Temmuz 1978 yılında Kalkandere Kaymakamlığı'na takdim edilen tüzükle Hurmalık Köyü Kur'an Kursu Yaptırma ve Yaşatma Derneği kurulmuştur. Bu derneğin kurucuları ise Mehmet Çorbacı, İbrahim Küskü, Muttalip Yıldırım, Mehmet Yıldırım, İlyas Küskü, Hüseyin Öksüzoğlu, Ahmet Onur ve Hüseyin Bayar'dan müteşekkildir. Dernek çalışmalarına başlamış, fakat 12 Eylül darbesi bu derneği de kapattığı için kurs binasının inşası da natamam kalmıştır.
Yarım kalan Kur'an Kursu'nun yapımı işini tamamlamak amacıyla 1986 yılında, 2908 sayılı Dernekler Yasası'na uygun olarak Kalkandere İlçesi Hurmalık Köyü Kur'an Kursu ve Okul Talebelerine Yardım Derneği kurulmuştur. Bu dernek, Kur'an Kursu binasını tamamlamış, yabancı yerlerden gelen öğrencileri barındırmak için bir yurt inşa etmiştir. Hem dernek, hem de Kur'an Kursu hâlen hizmet vermektedir.
Sözü geçen derneğin kurucuları ise Ahmet Yıldırım, Yüksel Ardal, İbrahim Küskü, Hızır Yıldırım, Hızır Küskü, Hüseyin Özbek ve Hüseyin Büyük'ten müteşekkildir.

Köyümüzün Son Derneği

Köyümüzde en son kurulan ve hâlen daha faaliyetini sürdüren dernek ise, 2908 sayılı Dernekler yasası'na göre 5 Ocak 2001 tarihinde kurulan Rize Kalkandere Hurmalık Köyünü Kalkındırma Kültür ve Yardımlaşma Derneği'dir. Bu derneğin merkez ve lokali, İstanbul Kadıköy'dedir. Dernek, Hurmalık Köyü'nün yol, su, elektrik, cami ve mezarlık gibi ihtiyaçlarını karşılamak gibi hizmetlerin yanında, ekonomik ve kültürel alanlarda köylülerin birbiriyle ilişki kurmasına zemin hazırlamak, ayrıca dernek adına gayrı menkul satın almak gibi amaçlarla kurulmuştur.
Bu derneğin kurucuları ise Mehmet Çorbacı, Yalçın Küskü, Harun Büyük, Enes Öksüz, Muhammed Ayaz, İrfan Yavuz, Kemal Bayar, Hayrullah Kenan ve İsmail Şeref'dir.
Görüldüğü gibi, Hurmalık Köyü'nde ihtiyaç hasıl olduğu zaman çeşitli dernekler kurulmuş, ihtiyaç giderildikten sonra da bu dernekler kapanmıştır. Köyde kurulan derneklerin sayısı ve yaptıkları çalışmalar, küçümsenmeyecek miktardadır.




MEHMET ÇORBACI
Rize K,dere Hurmalık Köyü Kalk, Kültür ve Yard, Derneği Başkanı
15,Mayıs 2002